Gần 30 tháng tạm giam người bệnh ung thư: Luật pháp ở đâu khi công lý im lặng?

Vụ án “chứa mại dâm” tại TP.HCM với 4 lần trả hồ sơ điều tra bổ sung, trong đó bị cáo mắc bệnh ung thư bị tạm giam gần 30 tháng, đang đặt ra câu hỏi nghiêm trọng về tính nhân đạo và pháp lý trong quá trình tố tụng hình sự. Bài viết sau đây, tôi đưa ra phân tích pháp lý và kiến nghị cải cách về biện pháp ngăn chặn, dựa trên nguyên tắc suy đoán vô tội và quyền được sống trong nhân phẩm.

Lời cầu cứu trong khung vàng

Bài báo “Lần thứ 4 trả hồ sơ vụ án chứa mại dâm” đăng trên Pháp luật & Xã hội tưởng như khép lại bình thường, nếu không có đoạn cuối được "nót" trong khung màu vàng – một chi tiết làm nhói tim những người nghiên cứu luật:

“Bà Lâm Thị Thình, mẹ của bị cáo Huỳnh N., cho biết đã nhiều lần làm đơn xin tại ngoại cho con gái. Theo bà, bị cáo đang mắc bệnh ung thư, sức khỏe suy giảm nghiêm trọng, nhiều lần ngất trong trại và từng nhập viện cấp cứu do suy kiệt. Tính đến nay, bị cáo đã bị tạm giam 28 tháng.”

Thông tin này – tuy không phải trọng tâm bài báo – lại phơi bày một vấn đề cốt lõi: khi một người bệnh nặng bị giam giữ gần 30 tháng không bản án, đó không còn là tố tụng – mà là tổn thương.

Có hay không sự lạm dụng biện pháp tạm giam?

Thứ nhất: Vi phạm nguyên tắc “Suy đoán vô tội” và tính nhân đạo

Theo Điều 13 Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) 2015: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.”

Cũng theo Điều 119 BLTTHS, tạm giam là biện pháp ngăn chặn nghiêm trọng và chỉ nên áp dụng khi không còn cách nào khác, đặc biệt được miễn trừ trong trường hợp người bị bệnh hiểm nghèo.

Trong vụ việc này: Bị cáo mắc bệnh ung thư có hồ sơ y tế kèm theo; Gia đình nhiều lần xin tại ngoại nhưng không được xét; Tạm giam kéo dài gần 30 tháng; 4 lần trả hồ sơ điều tra bổ sung – chứng tỏ việc điều tra chưa đầy đủ.

Thứ 2. Hậu quả pháp lý và nhân đạo

Việc kéo dài tạm giam không chỉ là vi phạm thủ tục tố tụng, mà còn đe dọa trực tiếp đến quyền sống, quyền được chữa bệnh và nhân phẩm của người bị giam giữ. Nếu bị cáo mất trong thời gian giam giữ do không được điều trị kịp thời – hệ thống tư pháp có dám nhận trách nhiệm?

Trách nhiệm thuộc về ai?

Điều 280 BLTTHS quy định Tòa án có quyền trả hồ sơ nếu xét thấy cần điều tra bổ sung. Tuy nhiên, trả hồ sơ 4 lần trong cùng một vụ án là dấu hiệu rõ ràng của:

Điều tra không đầy đủ;
Thiếu phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng;
Không đảm bảo quyền lợi của bị cáo – đặc biệt trong tình trạng sức khỏe nguy kịch.

Một vụ án nhỏ – nhưng để lại hệ lụy lớn nếu tiếp tục kéo dài.

Không thể chậm trễ hơn nữa

Với tư cách người nghiên cứu pháp lý, tôi đề xuất:

Thứ nhất: Tạm thời thay thế biện pháp ngăn chặn
Áp dụng hình thức:

Bảo lãnh;
Cấm đi khỏi nơi cư trú;
Hoặc đặt tiền để đảm bảo;
đối với bị cáo Huỳnh N. – theo đúng Điều 121 BLTTHS.

Thứ 2. Thanh tra lại quy trình điều tra và truy tố
Cần làm rõ lý do vì sao 4 lần trả hồ sơ vẫn không giải quyết dứt điểm.

Thứ 3. Xây dựng quy trình bảo vệ người bệnh trong tạm giam

Quy định cụ thể thời hạn tạm giam tối đa đối với người mắc bệnh hiểm nghèo;
Giám sát độc lập của Viện kiểm sát hoặc hội đồng nhân đạo y tế;
Công khai báo cáo định kỳ về tình trạng sức khỏe người bị tạm giam.

Công lý không thể là sự im lặng kéo dài
Một hệ thống pháp luật tiến bộ không thể tự hào nếu để một người phụ nữ mắc ung thư phải gánh chịu hơn 800 ngày sống trong trại giam, không có xét xử, không có lối ra.

“Khi một người bệnh bị giam gần 30 tháng không xử, không tại ngoại – thì đó không còn là luật pháp, mà là sự vô cảm được khoác lên lớp áo công lý.”

Nếu chúng ta không thể làm điều lớn lao cho người yếu thế, thì ít nhất – xin đừng im lặng.

“Một nền tư pháp tiến bộ là nền tư pháp biết thở dài trước nỗi đau của con người, dù họ là bị cáo.”
“Luật pháp là để bảo vệ con người, không thể là công cụ hợp pháp hóa sự vô cảm.”