Góc vỉa hè

Tôi tấp chiếc xe máy sát lề đường trước cổng chợ, chống chân xe và chậm rãi bước lên vỉa hè. Buổi sáng trên phố vừa mới nhộn nhịp người qua kẻ lại, giờ tạm lắng khi nắng đã lên cao. Từng tia nắng vàng như rót mật xuyên qua tán lá xà cừ già cỗi, đổ loang lổ xuống nền gạch lát vỉa hè. Vỉa hè trước cổng chợ hôm nay trông có vẻ sạch sẽ, thoáng đãng một cách hiếm hoi. Vài chiếc xe máy dựng rải rác, im lìm tựa vào nhau như những con ngựa sắt mỏi mệt đứng nghỉ. Dưới mặt đường, vài chiếc lá khô cuốn theo cơn gió nhẹ, lướt qua rồi nằm lại bên lề. Không gian buổi trưa muộn trong trẻo, tưởng như mọi thứ đều ngăn nắp, gọn gàng.

Thế nhưng, giữa cái vẻ trật tự bề ngoài đó, một cảm giác lạ xộc lên khiến tôi khựng lại. Giữa không gian vắng lặng, mùi khai khai thoảng qua mũi như lời nhắc nhở về một góc khuất lãng quên. Thoạt đầu tôi ngỡ mình tưởng tượng, nhưng không – cái mùi nhè nhẹ ấy vẫn vương trong không khí. Tôi đảo mắt nhìn quanh, cố tìm nguồn cơn của mùi khó chịu. Và rồi, ở cuối vỉa hè, cạnh tủ điện lớn sát tường, tôi trông thấy một mảng tối ẩm ướt loang lổ trên nền xi măng. Màu đen bám chặt góc tường, loang như vết mực đổ. Không lẫn vào đâu được. Một cơn gió thoảng qua, mùi khai lại xộc lên, khiến tôi bất giác chau mày. Tôi chợt hiểu: chỗ ấy hẳn là “nhà vệ sinh bất đắc dĩ” của ai đó – mấy bác xe ôm, anh hàng rong thường quanh quẩn nơi này. Một góc vỉa hè tưởng chừng sạch sẽ, hóa ra thấm đầy dấu vết nhếch nhác của sinh hoạt con người.

Tôi đứng lặng, lòng dâng lên một cảm giác khó tả. Một chút khó chịu vì mùi hôi đeo bám, một chút ngao ngán trước hình ảnh xấu xí đó, và cả một chút xót xa ngậm ngùi. Ánh nắng trưa vẫn vàng ươm trên những tán lá, nhưng trong lòng tôi bỗng thoáng lạnh. Giữa lòng đô thị phồn hoa, ngay trước cổng chợ tấp nập, vậy mà tồn tại một góc nhỏ ô uế như thế. Tôi tự hỏi: vì sao chúng ta đã quen với những hình ảnh này? Vì sao một góc vỉa hè bốc mùi khai lại chẳng khiến ai bận tâm? Những câu hỏi quay cuồng trong đầu, kéo theo đó là cảm giác tội lỗi len lỏi. Tôi chợt nghĩ: lỗi này đâu chỉ của riêng ai.

Phải chăng lỗi này có phần của chính tôi, của mỗi người dân chúng tôi. Chúng tôi hằng ngày bước qua những vỉa hè không sạch sẽ ấy, vô tình chấp nhận chúng như một lẽ thường. Chúng tôi đóng thuế, nhưng số thuế ít ỏi trong một nền kinh tế chưa phát triển mạnh khiến ngân sách eo hẹp, những tiện ích công cộng như nhà vệ sinh, thùng rác… không được đầu tư đầy đủ. Tôi nhớ đã đôi lần mình phàn nàn khi thuế tăng, khó chịu khi phải đóng góp quỹ này quỹ nọ cho phường, cho xã. Giờ đây, đứng trước góc vỉa hè bẩn thỉu này, tôi mới thấm thía cái giá của sự thiếu đầu tư cho phúc lợi chung. Nó hiện diện ngay trong đời sống thường nhật: vết ố đen bốc mùi dưới chân tôi, những bãi rác tự phát nơi góc phố, con kênh đen ngòm tù đọng. Lỗi của ai đây, nếu không phải là lỗi chung của cả cộng đồng khi chẳng cùng nhau gìn giữ môi trường sống?

Dòng suy nghĩ tiếp tục trôi, đưa tôi ngược về những nơi xa xôi từng đi qua. Hồi tưởng những con đường, vỉa hè ở Singapore, ở Úc, hay đâu đó bên châu Âu, lòng tôi không khỏi chạnh lòng. Lần đầu đặt chân đến một khu phố nhỏ ở Singapore, tôi đã ngỡ ngàng thấy vỉa hè sạch bong, không một mẩu rác hay vết bẩn. Hàng cây xanh mướt dọc hai bên đường. Không khí mát lành, thoang thoảng hương hoa, tuyệt nhiên không một mùi xú uế nào. Người ta nói ở Singapore, ai xả rác sẽ bị phạt nặng. Nhưng có lẽ không chỉ vì sợ phạt, mà người dân nơi đó coi sạch sẽ là một niềm tự hào, một nét văn hóa. Họ tự giác giữ gìn từng góc phố, từng vỉa hè như giữ phòng khách nhà mình. Thành phố vì thế như lấp lánh dưới ánh mặt trời, đến những viên gạch lát đường cũng ánh lên vẻ tinh tươm.

Ở một góc ký ức khác, tôi nhớ những con phố yên bình ở Úc. Buổi sáng sớm, tôi từng thấy những cụ già tóc bạc phơ chậm rãi quét lá rụng trước hiên nhà, trước cửa tiệm. Họ làm việc ấy một cách khoan thai, tận tâm, như thể đó là niềm vui tuổi già: góp phần giữ cho phố phường sạch sẽ, gọn gàng. Nhiều người trong số họ không phải nhân viên vệ sinh, chỉ đơn giản là cư dân quanh đó, vậy mà vẫn sẵn sàng cầm chổi quét dọn trước cửa nhà, khu phố mình. Tôi chợt hiểu ở những nơi ấy, khái niệm “nhà mình” và “đường phố” không tách rời. Vỉa hè, con đường là không gian chung nhưng cũng là một phần của ngôi nhà lớn – ngôi nhà cộng đồng. Giữ cho đường phố sạch đẹp cũng là giữ cho cuộc sống của chính họ văn minh, dễ chịu.

Quay về với thực tại, nơi vỉa hè trước cổng chợ quen thuộc của thành phố mình, tôi thấy lòng nặng trĩu. Nhìn mảng tường ẩm ướt kia, tôi không khỏi chua xót. Phải chăng chúng ta chưa coi vỉa hè này là “nhà” của mình, nên mới thản nhiên làm bẩn nó? Với nhiều người, vỉa hè, đường phố thuộc về “nhà nước”, có người khác dọn dẹp, nên họ không ngại xả rác hay tiểu tiện bừa bãi. Ý thức cộng đồng của chúng ta vẫn còn một khoảng cách xa so với những nơi tôi từng qua. Nghĩ đến đó, tôi vừa buồn, lại vừa tủi hổ. Buồn vì thực trạng đáng lẽ không nên tồn tại, tủi hổ vì nó phản chiếu phần nào hình ảnh con người và đất nước mình.

Xung quanh chỉ có vài người vội vã lướt qua, chẳng ai đoái hoài đến góc khuất này. Tôi khẽ lùi lại một bước để tránh mùi xú uế vẫn phảng phất, rồi tự hỏi: liệu có cách nào thay đổi những điều nhỏ nhặt nhưng nhức nhối này không? Liệu có ngày nào đó, tôi sẽ bước trên vỉa hè quê hương mà không còn ngửi thấy mùi khai, không còn thấy vết bẩn loang lổ? Sự thay đổi bắt đầu từ đâu – từ chính quyền với chính sách mạnh tay hơn, hay từ mỗi người dân với ý thức tốt hơn? Có lẽ cần có cả hai. Chính quyền phải quan tâm đầu tư hạ tầng vệ sinh công cộng, và người dân chúng ta cũng cần học cách xấu hổ khi làm bẩn nơi công cộng, biết tự hào khi giữ được một góc phố sạch. Đó không chỉ là vệ sinh, mà còn là thể diện, là văn hóa của cả một dân tộc.

Đứng giữa trưa nắng gắt, tôi bỗng thấy mình lạc lõng giữa hai thế giới. Một bên là ký ức đẹp đẽ về những vỉa hè tinh tươm nơi xứ người, một bên là thực tại với mùi khai xộc lên trong nắng. Cảm giác bất lực xâm chiếm khi nghĩ đến bao thói quen xấu khó thay đổi của người quanh mình. Nhưng cùng với sự bất lực, lòng tôi vẫn le lói một tia hy vọng. Hy vọng rằng một ngày nào đó, những góc vỉa hè xấu xí kia chỉ còn là ký ức. Rằng thế hệ con cháu chúng tôi sẽ lớn lên trong những thành phố sạch sẽ, văn minh hơn, nơi không ai phải xấu hổ vì một góc phố bốc mùi.

Vợ tôi xách giỏ bước ra từ cổng chợ, nụ cười tươi rói vì mua được món đồ ưng ý. Tôi cũng gượng cười đáp lại, cố xua tan những suy tư nặng nề. Chúng tôi lên xe, rời khỏi ngôi chợ đông đúc. Con đường phía trước ngập tràn nắng trưa, hàng cây hai bên đổ bóng xuống vỉa hè. Tôi ngoái nhìn lần cuối góc tủ điện khuất sau lưng, vết ố đen vẫn còn đó. Một cảm giác day dứt xen chút quyết tâm khẽ dâng trong lòng. Tôi thầm nhủ: sự thay đổi, dù nhỏ bé, nên bắt đầu từ chính mình, ngay từ hôm nay.