Doanh nhân giữa pháp luật và quan hệ: Lằn ranh mỏng của thương trường

Vị thế của doanh nhân trong pháp luật Việt Nam được ghi nhận từ Hiến pháp 2013. Điều 33 xác lập quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề pháp luật không cấm. Bộ luật Dân sự 2015 tiếp tục khẳng định nguyên tắc tự do thỏa thuận, miễn là không trái điều cấm và không trái đạo đức xã hội. Khung pháp lý này là “lá chắn” cho mọi giao dịch, đầu tư và hợp tác của doanh nhân.
 

Tuy nhiên, trong thực tế, doanh nhân không chỉ phải tuân thủ luật. Họ còn phải đối mặt với một thứ mạnh mẽ không kém: quan hệ. Khi thủ tục chậm, hồ sơ kéo dài, quy trình không rõ ràng, quan hệ trở thành “chất bôi trơn” giúp doanh nghiệp xoay xở. Một lời giới thiệu đúng người có thể rút ngắn cả năm trời thủ tục. Một cuộc gặp gỡ có thể mở lối cho dự án. Doanh nhân vì vậy thường nói rằng: ở nhiều thời điểm “quan hệ giải quyết được việc hơn pháp luật”.
 

Nhưng đây cũng chính là rủi ro lớn nhất.
 

Quan hệ – nếu vượt quá giới hạn cho phép – dễ trượt vào vùng xám pháp lý. Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 nghiêm cấm hành vi “đưa, môi giới hối lộ để giải quyết công việc của doanh nghiệp”. Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) đặt tội nhận hối lộ, đưa hối lộ, môi giới hối lộ trong nhóm tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, với mức án có thể lên đến chung thân hoặc tử hình. Vậy nên, những gì doanh nhân nghĩ là “chi phí bôi trơn”, “quà tặng xã giao”, hoặc “văn hóa quan hệ” – dưới con mắt pháp luật – có thể trở thành căn cứ buộc tội.
 

Ranh giới phân định rất rõ: nếu doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện, hồ sơ đúng quy định, cạnh tranh lành mạnh và trúng thầu nhờ năng lực thực sự, thì quan hệ chỉ là giao tiếp, thông tin. Nhưng nếu kết quả có được nhờ lợi ích ngoài quy định, hứa hẹn phần trăm, nhờ vả để bỏ qua sai phạm, hoặc ưu tiên trái quy trình, thì quan hệ ấy không còn là “xã giao” mà là “hành vi tham nhũng”.
 

Thực tế những năm gần đây cho thấy, nhiều doanh nhân không hề chủ ý phạm pháp. Họ chỉ quen làm theo cách thị trường “vẫn làm”, hoặc tin tưởng vào lời hứa của một người quen có chức vụ. Nhưng khi có biến động – điều chuyển cán bộ, thanh tra, điều tra – chính những quan hệ từng mang lại lợi ích lại trở thành bằng chứng bất lợi. Khi đó, doanh nhân là người phải đối diện pháp luật, còn những “mối quan hệ vàng” thường im lặng.
 

Trong thời đại truyền thông hiện nay, rủi ro của doanh nhân không chỉ là pháp lý mà còn là truyền thông. Một vụ kiểm tra thông tin, một quyết định khám xét, một dòng thông báo về việc “tạm giữ hồ sơ”… cũng đủ khiến mạng xã hội bùng nổ và biến doanh nhân thành tâm điểm đồn đoán. Khi hồ sơ nội bộ không minh bạch, kinh phí chi tiêu không rõ ràng, mối quan hệ không được quản trị bằng pháp luật, doanh nhân rất khó tự bảo vệ mình.
 

Vậy đâu là lối đi bền vững?
 

Doanh nhân không cần loại bỏ quan hệ. Quan hệ vẫn là tài sản mềm quý giá trong kinh doanh. Nhưng quan hệ phải đi trong khuôn khổ của pháp luật. Mọi hợp tác phải có hợp đồng. Mọi khoản chi phải có chứng từ. Mọi thỏa thuận phải được ghi lại. Mọi dự án phải có hồ sơ pháp lý đầy đủ. Quan hệ là chất xúc tác – không bao giờ được phép thay thế pháp luật.
 

Một doanh nhân hiện đại phải biết xây dựng “hệ sinh thái pháp lý” của riêng mình: luật sư đồng hành, bộ phận pháp chế, quy chế nội bộ về liêm chính – minh bạch – chống xung đột lợi ích. Khi pháp luật trở thành nền tảng, quan hệ sẽ trở thành lợi thế thay vì rủi ro.
 

Túm lại, thương trường Việt Nam là nơi của cơ hội nhưng cũng đầy những vùng xám pháp lý. Doanh nhân muốn đi xa phải đứng trên nền pháp luật vững chắc. Quan hệ có thể giúp họ mở một cánh cửa, nhưng chỉ pháp luật mới giúp họ bước qua cánh cửa ấy một cách an toàn, đường hoàng và bền vững.

Nếu cần sự đồng hành, Viện ILPAI sẵn sàng cùng doanh nhân song hành để chúng ta phát triển bền vững.