Hoàng Tuấn
Hàng loạt vụ bắt giữ phóng viên và lãnh đạo báo chí vì lợi dụng danh nghĩa nhà báo để trục lợi, tổ chức thu “khoán định mức” và môi giới truyền thông trái phép. Những vụ việc này phơi bày rõ sự xuống cấp trong cơ chế quản lý báo chí và đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chấn chỉnh toàn diện.
Ở nhiều cơ quan báo chí hiện nay, có một thực tế kỳ quặc nhưng lại phổ biến: phóng viên không có lương, không cần viết bài, nhưng vẫn phải đóng định mức tài chính hàng tháng để được giữ danh phận “phóng viên”, “cộng tác viên”, “thường trú tại địa phương”. Điều tưởng như vô lý ấy, lại đang trở thành “luật ngầm” trong ngành, và tệ hơn – trở thành bình thường trong một môi trường báo chí đang bị thương mại hóa sâu sắc.
Nhưng khi “cái bình thường” ấy kéo dài, nó không chỉ làm băng hoại đạo đức nghề báo mà còn là một phần nguyên nhân dẫn đến những cú ngã ngựa chấn động của chính những người làm báo – từ cộng tác viên, phóng viên thường trú đến cả các lãnh đạo báo chí cấp cao.
Từ “khoán định mức” đến “phóng viên môi giới”
Trong nhiều năm trở lại đây, mô hình hoạt động báo chí kiểu “tự chủ tài chính cực đoan” đã tạo ra những lối rẽ đáng lo ngại. Một số cơ quan báo chí – đặc biệt là báo ngành, báo chuyên đề, hoặc các ấn phẩm phụ – dần từ bỏ nhiệm vụ sản xuất nội dung báo chí đúng nghĩa để chuyển sang hình thức... "cho thuê thương hiệu". Cụ thể: Không ký hợp đồng lao động; Không trả lương cơ bản; Không yêu cầu sản xuất nội dung thực chất; ...
Nhưng lại buộc phóng viên cộng tác phải nộp “khoán” – từ vài triệu đến vài chục triệu mỗi tháng, để được cấp giấy giới thiệu, dấu đỏ, thậm chí hỗ trợ các giấy tờ tác nghiệp.
Mô hình này đẩy người làm báo vào thế "tự bơi": tự kiếm tiền, tự nuôi mình, tự trả định mức, và để làm được điều đó, họ buộc phải tận dụng danh nghĩa “nhà báo” để làm truyền thông thuê, vận động quảng cáo, “giải cứu” khủng hoảng cho doanh nghiệp, thậm chí tham gia môi giới các mối quan hệ chính quyền – doanh nghiệp.
Hệ quả là một đội ngũ "nhà báo không viết báo" xuất hiện ngày càng nhiều, trong đó có những người chưa từng qua trường lớp báo chí, không có kiến thức nghề nghiệp, nhưng lại có đầy đủ giấy tờ để hành nghề.
Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Hà Tĩnh vừa khởi tố bị can, ra lệnh tạm giam đối với Lê Hữu Ngọc, phóng viên Tạp chí Thương hiệu và Sản phẩm về tội “Sử dụng giấy tờ giả của cơ quan, tổ chức”.
Hàng loạt vụ bắt giữ trong giới báo chí – hồi chuông cảnh báo không thể làm ngơ
Chỉ tính riêng trong vòng 3 năm trở lại đây (2022–2025), hàng loạt vụ bắt giữ liên quan đến phóng viên, cán bộ tòa soạn, và thậm chí là lãnh đạo báo chí đã xảy ra, khiến dư luận bàng hoàng và giới làm báo không khỏi giật mình:
Năm 2025 chứng kiến một loạt vụ việc nghiêm trọng liên quan đến giới báo chí, mà đỉnh điểm là nhiều phóng viên, cộng tác viên, và thậm chí cả lãnh đạo của các cơ quan báo chí lớn bị bắt giữ, khởi tố vì hành vi vi phạm pháp luật dưới danh nghĩa nhà báo. Những vụ việc này không chỉ gây rúng động dư luận mà còn làm bộc lộ rõ sự xuống cấp đáng báo động trong hoạt động quản lý, cấp phép và vận hành các tổ chức báo chí.
Tháng 2/2025, một cựu Phó Tổng Biên tập của một tờ báo ngành trung ương bị bắt giữ tại TP.HCM vì liên quan đến đường dây nhận tiền để “xử lý truyền thông” cho doanh nghiệp. Điều tra ban đầu cho thấy ông này đã ký cấp hàng chục giấy giới thiệu và thu “khoán định mức” từ các cộng tác viên không viết bài, nhằm thu lợi bất chính.
Tháng 3/2025, Công an tỉnh Bắc Ninh triệt phá một nhóm người xưng là “phóng viên báo điện tử T.” hoạt động tại các khu công nghiệp. Nhóm này chuyên thu tiền “đảm bảo thông tin truyền thông”, lập danh sách doanh nghiệp để đe dọa nếu không hợp tác. Họ đều là người không có hợp đồng lao động, nhưng có giấy giới thiệu và được cơ quan chủ quản... “làm ngơ”.
Tháng 5/2025, Bộ Công an phối hợp với Sở TT&TT Hà Nội khởi tố một lãnh đạo tờ phụ san của báo X. vì tổ chức mô hình văn phòng đại diện trá hình tại nhiều tỉnh miền Bắc, nơi các “phóng viên khoán” nộp từ 10–20 triệu/tháng để được cấp quyền tác nghiệp và tự do kiếm sống bằng danh nghĩa báo chí. Đây được cho là một trong những “ổ nhóm thương mại hóa báo chí” quy mô lớn nhất từ trước đến nay.
Tháng 6/2025, tại Đồng Nai, Hà Tĩnh, ... nhiều phóng viên “thường trú tự phong” bị bắt vì hành vi nhận tiền của doanh nghiệp... Trớ trêu thay, những người này không hề có bài viết nào, nhưng vẫn hoạt động như một “cán bộ truyền thông cấp cao” tại địa phương.
Tháng 8/2023, ông Lưu Đình Phúc – Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông) – xác nhận có hơn 20 vụ việc liên quan đến phóng viên bị xử lý hình sự vì lợi dụng danh nghĩa nhà báo để trục lợi. Trong đó, nhiều trường hợp là cộng tác viên, không có hợp đồng chính thức nhưng lại được cơ quan báo chí cấp giấy giới thiệu, thậm chí còn điều hành cả “văn phòng đại diện” như một doanh nghiệp truyền thông.
...
Những vụ việc liên tiếp xảy ra đã đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm của cơ quan chủ quản, lãnh đạo tòa soạn và cả hệ thống kiểm tra giám sát hoạt động báo chí. Không thể phủ nhận rằng trong một số trường hợp, chính cơ chế “cho thuê danh nghĩa – khoán định mức” đã tạo ra môi trường dung dưỡng cho các hành vi biến chất, biến báo chí thành công cụ phục vụ lợi ích cá nhân.
Đã đến lúc không thể làm ngơ. Những cú ngã ngựa ấy không đơn thuần là sai phạm cá nhân, mà là hệ quả tất yếu của một hệ sinh thái báo chí méo mó, vận hành trái với nguyên lý nghề nghiệp và mục tiêu phục vụ cộng đồng. Nếu không có một cuộc “đại phẫu” toàn diện, những vụ việc như vậy sẽ còn tiếp diễn – và lòng tin công chúng sẽ tiếp tục bị xói mòn.
Cơ chế lệch lạc đẩy phóng viên vào thế “phải làm sai để tồn tại”
Không ai muốn đi làm báo mà không được trả lương. Nhưng khi cơ quan báo chí đặt ra định mức, buộc cộng tác viên nộp tiền hàng tháng để duy trì vị trí, thì chính những người làm nghề sẽ phải tìm cách “kiếm chênh lệch” để bù lại. Và như một hệ quả tất yếu:
Họ làm truyền thông thuê, nhận viết bài PR không ghi rõ nguồn, hoặc núp bóng “phản ánh tiêu cực” để ép doanh nghiệp quảng cáo; Họ can thiệp vào hoạt động của doanh nghiệp, cơ quan quản lý, để "xin xỏ", "gỡ bài", "kéo quan hệ"; Thậm chí, một số người còn bán giấy giới thiệu, giấy xác nhận nhà báo, hoặc tổ chức hội thảo - tọa đàm trá hình để kiếm lợi.
Đáng sợ hơn, chính những hành vi ấy đang được mặc nhiên chấp nhận, thậm chí được “chia lợi nhuận” cho cả những người ở vị trí lãnh đạo tòa soạn.
Sự nguy hiểm không nằm ở vài con sâu làm rầu nồi canh, mà nằm ở hệ thống đang mặc định cái sai là chuyện đương nhiên. Khi “phóng viên không viết bài” lại được coi trọng hơn người thực sự đi điều tra, phản ánh xã hội; khi “khoán định mức” được ưu tiên hơn sản xuất nội dung chất lượng – thì báo chí không còn là báo chí, mà là một loại hình dịch vụ trá hình.
Cũng vì thế, những người làm báo chân chính bị chùn bước, hoặc rời bỏ nghề. Trong khi đó, những kẻ coi danh nghĩa báo chí là phương tiện kiếm tiền lại ngày càng đông. Đó là một bi kịch đang âm thầm lan rộng.
Và nếu không được chấn chỉnh kịp thời, nó sẽ phá hủy niềm tin công chúng – tài sản quý giá nhất của nền báo chí cách mạng Việt Nam.
Cần một cuộc “đại phẫu” báo chí
Thời gian gần đây, Hội Nhà báo Việt Nam và các cơ quan chức năng đã bước đầu tiến hành rà soát các văn phòng đại diện, cộng tác viên, và việc cấp giấy giới thiệu. Nhưng để giải quyết tận gốc, cần những biện pháp mạnh hơn:
Minh bạch cơ chế tài chính của các tòa soạn: Không thể để mô hình “tự chủ kiểu khoán đầu người” tiếp tục tồn tại, khi nó chính là nguồn cơn biến tướng đạo đức nghề nghiệp.
Siết chặt quản lý phóng viên và cộng tác viên: Chỉ cấp giấy giới thiệu cho người có hợp đồng rõ ràng, có sản phẩm báo chí thực tế, không chấp nhận “ký gửi danh nghĩa”.
Thanh tra định kỳ, xử lý mạnh tay: Các văn phòng đại diện tại địa phương cần được thanh tra định kỳ; cá nhân, tổ chức vi phạm cần bị xử lý nghiêm minh, bao gồm cả Tổng Biên tập, lãnh đạo cơ quan báo chí nếu buông lỏng hoặc tiếp tay.
Tái thiết lại văn hóa nghề nghiệp: Đào tạo lại, truyền thông lại giá trị nghề báo, đề cao phẩm chất đạo đức, để thế hệ phóng viên trẻ không lạc lối trong môi trường “trá hình”.
Nhưng khi “cái bình thường” ấy kéo dài, nó không chỉ làm băng hoại đạo đức nghề báo mà còn là một phần nguyên nhân dẫn đến những cú ngã ngựa chấn động của chính những người làm báo – từ cộng tác viên, phóng viên thường trú đến cả các lãnh đạo báo chí cấp cao.
Từ “khoán định mức” đến “phóng viên môi giới”
Trong nhiều năm trở lại đây, mô hình hoạt động báo chí kiểu “tự chủ tài chính cực đoan” đã tạo ra những lối rẽ đáng lo ngại. Một số cơ quan báo chí – đặc biệt là báo ngành, báo chuyên đề, hoặc các ấn phẩm phụ – dần từ bỏ nhiệm vụ sản xuất nội dung báo chí đúng nghĩa để chuyển sang hình thức... "cho thuê thương hiệu". Cụ thể: Không ký hợp đồng lao động; Không trả lương cơ bản; Không yêu cầu sản xuất nội dung thực chất; ...
Nhưng lại buộc phóng viên cộng tác phải nộp “khoán” – từ vài triệu đến vài chục triệu mỗi tháng, để được cấp giấy giới thiệu, dấu đỏ, thậm chí hỗ trợ các giấy tờ tác nghiệp.
Mô hình này đẩy người làm báo vào thế "tự bơi": tự kiếm tiền, tự nuôi mình, tự trả định mức, và để làm được điều đó, họ buộc phải tận dụng danh nghĩa “nhà báo” để làm truyền thông thuê, vận động quảng cáo, “giải cứu” khủng hoảng cho doanh nghiệp, thậm chí tham gia môi giới các mối quan hệ chính quyền – doanh nghiệp.
Hệ quả là một đội ngũ "nhà báo không viết báo" xuất hiện ngày càng nhiều, trong đó có những người chưa từng qua trường lớp báo chí, không có kiến thức nghề nghiệp, nhưng lại có đầy đủ giấy tờ để hành nghề.
Chỉ tính riêng trong vòng 3 năm trở lại đây (2022–2025), hàng loạt vụ bắt giữ liên quan đến phóng viên, cán bộ tòa soạn, và thậm chí là lãnh đạo báo chí đã xảy ra, khiến dư luận bàng hoàng và giới làm báo không khỏi giật mình:
Năm 2025 chứng kiến một loạt vụ việc nghiêm trọng liên quan đến giới báo chí, mà đỉnh điểm là nhiều phóng viên, cộng tác viên, và thậm chí cả lãnh đạo của các cơ quan báo chí lớn bị bắt giữ, khởi tố vì hành vi vi phạm pháp luật dưới danh nghĩa nhà báo. Những vụ việc này không chỉ gây rúng động dư luận mà còn làm bộc lộ rõ sự xuống cấp đáng báo động trong hoạt động quản lý, cấp phép và vận hành các tổ chức báo chí.
Tháng 2/2025, một cựu Phó Tổng Biên tập của một tờ báo ngành trung ương bị bắt giữ tại TP.HCM vì liên quan đến đường dây nhận tiền để “xử lý truyền thông” cho doanh nghiệp. Điều tra ban đầu cho thấy ông này đã ký cấp hàng chục giấy giới thiệu và thu “khoán định mức” từ các cộng tác viên không viết bài, nhằm thu lợi bất chính.
Tháng 3/2025, Công an tỉnh Bắc Ninh triệt phá một nhóm người xưng là “phóng viên báo điện tử T.” hoạt động tại các khu công nghiệp. Nhóm này chuyên thu tiền “đảm bảo thông tin truyền thông”, lập danh sách doanh nghiệp để đe dọa nếu không hợp tác. Họ đều là người không có hợp đồng lao động, nhưng có giấy giới thiệu và được cơ quan chủ quản... “làm ngơ”.
Tháng 5/2025, Bộ Công an phối hợp với Sở TT&TT Hà Nội khởi tố một lãnh đạo tờ phụ san của báo X. vì tổ chức mô hình văn phòng đại diện trá hình tại nhiều tỉnh miền Bắc, nơi các “phóng viên khoán” nộp từ 10–20 triệu/tháng để được cấp quyền tác nghiệp và tự do kiếm sống bằng danh nghĩa báo chí. Đây được cho là một trong những “ổ nhóm thương mại hóa báo chí” quy mô lớn nhất từ trước đến nay.
Tháng 6/2025, tại Đồng Nai, Hà Tĩnh, ... nhiều phóng viên “thường trú tự phong” bị bắt vì hành vi nhận tiền của doanh nghiệp... Trớ trêu thay, những người này không hề có bài viết nào, nhưng vẫn hoạt động như một “cán bộ truyền thông cấp cao” tại địa phương.
Nguyễn Đình Hiếu - Trưởng Văn phòng đại diện Tạp chí Thương hiệu và Pháp luật cùng đồng phạm đã lừa đảo anh T.S.C, trú tại xã Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh tổng số tiền lên đến 1,2 tỷ đồng.
Tháng 8/2023, ông Lưu Đình Phúc – Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông) – xác nhận có hơn 20 vụ việc liên quan đến phóng viên bị xử lý hình sự vì lợi dụng danh nghĩa nhà báo để trục lợi. Trong đó, nhiều trường hợp là cộng tác viên, không có hợp đồng chính thức nhưng lại được cơ quan báo chí cấp giấy giới thiệu, thậm chí còn điều hành cả “văn phòng đại diện” như một doanh nghiệp truyền thông.
...
Những vụ việc liên tiếp xảy ra đã đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm của cơ quan chủ quản, lãnh đạo tòa soạn và cả hệ thống kiểm tra giám sát hoạt động báo chí. Không thể phủ nhận rằng trong một số trường hợp, chính cơ chế “cho thuê danh nghĩa – khoán định mức” đã tạo ra môi trường dung dưỡng cho các hành vi biến chất, biến báo chí thành công cụ phục vụ lợi ích cá nhân.
Đã đến lúc không thể làm ngơ. Những cú ngã ngựa ấy không đơn thuần là sai phạm cá nhân, mà là hệ quả tất yếu của một hệ sinh thái báo chí méo mó, vận hành trái với nguyên lý nghề nghiệp và mục tiêu phục vụ cộng đồng. Nếu không có một cuộc “đại phẫu” toàn diện, những vụ việc như vậy sẽ còn tiếp diễn – và lòng tin công chúng sẽ tiếp tục bị xói mòn.
Cơ chế lệch lạc đẩy phóng viên vào thế “phải làm sai để tồn tại”
Không ai muốn đi làm báo mà không được trả lương. Nhưng khi cơ quan báo chí đặt ra định mức, buộc cộng tác viên nộp tiền hàng tháng để duy trì vị trí, thì chính những người làm nghề sẽ phải tìm cách “kiếm chênh lệch” để bù lại. Và như một hệ quả tất yếu:
Họ làm truyền thông thuê, nhận viết bài PR không ghi rõ nguồn, hoặc núp bóng “phản ánh tiêu cực” để ép doanh nghiệp quảng cáo; Họ can thiệp vào hoạt động của doanh nghiệp, cơ quan quản lý, để "xin xỏ", "gỡ bài", "kéo quan hệ"; Thậm chí, một số người còn bán giấy giới thiệu, giấy xác nhận nhà báo, hoặc tổ chức hội thảo - tọa đàm trá hình để kiếm lợi.
Đáng sợ hơn, chính những hành vi ấy đang được mặc nhiên chấp nhận, thậm chí được “chia lợi nhuận” cho cả những người ở vị trí lãnh đạo tòa soạn.
Sự nguy hiểm không nằm ở vài con sâu làm rầu nồi canh, mà nằm ở hệ thống đang mặc định cái sai là chuyện đương nhiên. Khi “phóng viên không viết bài” lại được coi trọng hơn người thực sự đi điều tra, phản ánh xã hội; khi “khoán định mức” được ưu tiên hơn sản xuất nội dung chất lượng – thì báo chí không còn là báo chí, mà là một loại hình dịch vụ trá hình.
Cũng vì thế, những người làm báo chân chính bị chùn bước, hoặc rời bỏ nghề. Trong khi đó, những kẻ coi danh nghĩa báo chí là phương tiện kiếm tiền lại ngày càng đông. Đó là một bi kịch đang âm thầm lan rộng.
Và nếu không được chấn chỉnh kịp thời, nó sẽ phá hủy niềm tin công chúng – tài sản quý giá nhất của nền báo chí cách mạng Việt Nam.
Cần một cuộc “đại phẫu” báo chí
Thời gian gần đây, Hội Nhà báo Việt Nam và các cơ quan chức năng đã bước đầu tiến hành rà soát các văn phòng đại diện, cộng tác viên, và việc cấp giấy giới thiệu. Nhưng để giải quyết tận gốc, cần những biện pháp mạnh hơn:
Minh bạch cơ chế tài chính của các tòa soạn: Không thể để mô hình “tự chủ kiểu khoán đầu người” tiếp tục tồn tại, khi nó chính là nguồn cơn biến tướng đạo đức nghề nghiệp.
Siết chặt quản lý phóng viên và cộng tác viên: Chỉ cấp giấy giới thiệu cho người có hợp đồng rõ ràng, có sản phẩm báo chí thực tế, không chấp nhận “ký gửi danh nghĩa”.
Thanh tra định kỳ, xử lý mạnh tay: Các văn phòng đại diện tại địa phương cần được thanh tra định kỳ; cá nhân, tổ chức vi phạm cần bị xử lý nghiêm minh, bao gồm cả Tổng Biên tập, lãnh đạo cơ quan báo chí nếu buông lỏng hoặc tiếp tay.
Tái thiết lại văn hóa nghề nghiệp: Đào tạo lại, truyền thông lại giá trị nghề báo, đề cao phẩm chất đạo đức, để thế hệ phóng viên trẻ không lạc lối trong môi trường “trá hình”.
Không thể tiếp tục bình thường hóa những điều bất thường
Khi “không lương, không viết bài nhưng vẫn nộp định mức” trở thành điều bình thường trong môi trường báo chí, thì cũng là lúc chúng ta phải thẳng thắn nhìn nhận: nền tảng đạo đức nghề nghiệp đang bị bào mòn, còn niềm tin công chúng thì dần cạn kiệt.
Báo chí không thể là mảnh đất cho những người mua danh đổi lợi. Danh xưng nhà báo không thể trở thành công cụ để “kiếm chênh lệch” hay “môi giới quan hệ”. Nếu không chấn chỉnh kịp thời, thì mỗi vụ bắt giữ hôm nay chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, và nền báo chí cách mạng sẽ phải trả giá bằng chính sự tồn vong của mình.
Trả báo chí về đúng bản chất – đó không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý hay từng tòa soạn, mà là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và xã hội, để những người làm báo chân chính có thể tiếp tục cất lên tiếng nói vì sự thật, vì công lý, vì nhân dân.
Tags: nhà báo, yêu cầu, tổ chức, phóng viên, lợi dụng, lãnh đạo, quản lý, báo chí, trục lợi, danh nghĩa, hàng loạt, môi giới, trái phép, phơi bày, chấn chỉnh
