"Tình báo mạng" và cái duyên "vô tình" của một cuốn tiểu thuyết

Có những ngày, bạn đang yên đang lành, bỗng dưng mạng xã hội như một tấm gương lớn soi rọi vào một góc nào đó của cuộc sống mình — hoặc tệ hơn, soi vào một góc hư cấu mà mình đang dày công xây dựng. Tôi cũng đã trải qua một khoảnh khắc như vậy, khi một đoạn văn ngắn, chỉ vài dòng, trích từ bản thảo cuốn tiểu thuyết sắp ra mắt, bỗng chốc bị ai đó chụp lại, đưa lên mạng, gắn kèm những lời bình luận đủ mọi sắc thái.

 

Lúc đầu, tôi không để ý lắm. Mạng xã hội vốn ồn ào, và ai cũng có chuyện để bàn, để cười, để phê phán. Nhưng khi nhận được tin nhắn từ vài người bạn, kèm theo đường link, tôi mới tò mò nhấp vào xem. Thì ra, “nhân vật chính” của cuộc bàn tán hôm nay lại là một đoạn hội thoại đầy căng thẳng giữa người chồng và người vợ trong tiểu thuyết của tôi. Cảnh chồng giận vợ, lời lẽ chê trách, một chút gay gắt xen lẫn nỗi thất vọng. Chỉ vậy thôi, nhưng đã đủ để khiến hàng trăm người chia sẻ, bình luận rôm rả, người bênh, kẻ chống, người thì hài hước châm chọc, người lại phân tích như đang giải đề thi môn tâm lý học hôn nhân.

 

Ban đầu, thú thật tôi thấy… buồn. Buồn vì tác phẩm của mình chưa hoàn chỉnh, chưa được giới thiệu một cách trọn vẹn, đã bị bóc tách ra từng mẩu. Buồn vì người ta chỉ nhìn thấy một lát cắt và vội vàng kết luận cả một bức tranh. Cũng buồn vì đâu đó, những nhân vật vốn là hư cấu bỗng bị kéo vào đời thực, để rồi người ta áp lên đó những định kiến hay trải nghiệm cá nhân.

 

Nhưng rồi, khi bình tâm lại, tôi nhận ra một điều thú vị. Cái sự “tình báo mạng” này — tức những đôi mắt, đôi tai vô hình đang theo dõi từng chuyển động trên không gian mạng — hóa ra lại là một kênh phản hồi cực nhanh. Việc đoạn trích ngắn ấy được chia sẻ rộng rãi, dù kèm theo tranh cãi, chứng tỏ nó đã chạm vào một sợi dây nào đó trong tâm thức người đọc. Có thể là sợi dây của sự đồng cảm, cũng có thể là của sự phản đối. Nhưng dù thế nào, nó cũng đã tạo ra một phản ứng — và đó là điều mà bất kỳ người viết nào cũng mong.

 

Tôi nhớ lại cái đoạn mà họ chia sẻ: người chồng, sau một thời gian chịu đựng, bỗng bật ra những lời chê trách vợ. Không phải những lời mạt sát tầm thường, mà là thứ pha trộn giữa nỗi thất vọng và khát vọng thay đổi. Người đọc, tùy vào kinh nghiệm sống, sẽ thấy hoặc thương, hoặc ghét, hoặc cảm thông cho một trong hai nhân vật. Và chính ở chỗ ấy, câu chuyện đã mở ra nhiều chiều giải thích.

 

Thậm chí, không chỉ đoạn chồng giận vợ, mà còn những tình tiết khác trong bản thảo — tôi chưa công bố nhưng có lẽ đã “rò rỉ” đâu đó — cũng bắt đầu được nhắc đến. Nào là cảnh hai vợ chồng kéo nhau ra tòa, ánh mắt lạnh như băng, luật sư hai bên dồn nhau bằng từng câu chữ sắc như dao. Nào là bóng dáng của “người ngoài cuộc” xuất hiện — mối quan hệ ngoài tình, vừa mơ hồ vừa nguy hiểm. Và cả những trang viết về giường chiếu, không phải để câu khách, mà để hé mở một quan điểm về sự thân mật, về ranh giới giữa thể xác và tâm hồn — một quan điểm mà tôi còn chưa kịp bày tỏ hết.

 

Càng nghĩ, tôi càng thấy vui. Vui vì ngay cả khi chưa chính thức xuất bản, tác phẩm của tôi đã “sống” một phần nào đó trong cộng đồng. Nó đã tự tìm được đường đến với người đọc, vượt ra ngoài phạm vi bàn làm việc của tôi, vượt qua những trang bản thảo đánh máy.

 

Nói thật, người viết nào mà không muốn cuốn sách của mình gây chú ý? Nhưng tôi vốn nghĩ điều đó sẽ đến sau khi phát hành, sau những buổi ra mắt sách, những bài phê bình. Không ngờ, “ngày mở màn” lại đến sớm thế này, lại do chính những “điệp viên mạng” vô danh khơi lên.

 

Và từ đây, tôi hiểu thêm một điều: phản ứng của độc giả không bao giờ nằm trong tầm kiểm soát tuyệt đối của tác giả. Bạn có thể dồn hết tâm huyết vào một chương triết lý sâu xa, nhưng biết đâu, chính một câu thoại tưởng chừng bình thường lại trở thành điểm bùng nổ. Bạn có thể muốn dẫn dắt người đọc đi theo lộ trình mạch lạc, nhưng mạng xã hội lại thích nhảy cóc, bốc tách, đảo ngược.

 

Tôi nhớ một câu của Gabriel García Márquez: “Cuốn sách thuộc về người đọc, chứ không phải về tác giả, ngay từ khi nó ra đời.” Ở đây, cuốn sách của tôi chưa “ra đời” chính thức, nhưng một phần của nó đã bị bạn đọc “nhận nuôi” sớm. Họ có quyền yêu, ghét, đùa cợt hay tranh luận về nó. Và thay vì buồn bực, tôi chọn cách lắng nghe và quan sát.

 

Cũng thú vị là, qua những tranh luận ấy, tôi học được cách nhìn lại tác phẩm của mình từ nhiều góc độ mới. Có người bình luận rằng nhân vật người chồng quá khắt khe, thiếu tinh tế. Có người lại bênh anh ta, cho rằng đó là tiếng nói bức xúc của hàng ngàn ông chồng ngoài đời. Lại có người chỉ tập trung vào nhân vật người vợ, phân tích từng phản ứng, từng câu trả lời của cô ấy. Tất cả đều khiến tôi thấy, câu chuyện mình viết ra không chết yểu, mà đang sống động trong tâm trí người đọc.

 

Và nếu nhìn từ góc độ tiếp thị, đây là một món quà. Một đoạn trích gây tranh cãi chính là lời mời hiệu quả nhất để người ta tò mò tìm đọc toàn bộ câu chuyện. Người ta muốn biết nguyên nhân sâu xa, diễn biến tiếp theo, và kết cục ra sao.

 

Tôi chợt nghĩ, có khi mình nên “cảm ơn” cái sự tình báo mạng ấy. Không phải lúc nào cũng dễ chịu khi bị đặt dưới ống kính soi mói, nhưng trong trường hợp này, nó đã giúp tôi nhìn thấy sức sống của câu chữ mình tạo ra. Nó cũng cho tôi động lực để chỉnh sửa, mài giũa bản thảo sao cho khi cuốn sách chính thức ra mắt, nó sẽ vừa giữ được sức hút ban đầu, vừa thỏa mãn được sự mong đợi đã vô tình được gieo lên từ trước.

 

Có người hỏi tôi: “Anh không sợ họ hiểu sai ý anh à?” — Tôi cười. Sợ chứ. Nhưng nếu sợ, tôi đã không viết tiểu thuyết. Viết là chấp nhận để người khác bước vào thế giới của mình, và có thể phá vỡ trật tự mình dày công sắp đặt. Nhưng đôi khi, chính sự phá vỡ đó lại mang đến một kết quả bất ngờ.

 

Giờ đây, khi nhìn lại khoảnh khắc “giật mình” ấy, tôi thấy đó là một trải nghiệm đáng giá. Nó dạy tôi bài học về việc để câu chuyện của mình “thở” và “sống” ngoài tầm tay mình. Nó cũng khiến tôi càng tin rằng, nếu một đoạn nhỏ đã đủ khiến người ta bàn tán, thì cả cuốn sách, với tất cả lớp lang và chiều sâu, sẽ còn làm được nhiều hơn thế.

 

Vậy nên, tôi tiếp tục viết, tiếp tục chỉnh sửa, nhưng với tâm thế mới — không chỉ là để kể một câu chuyện, mà là để tạo ra những điểm chạm cảm xúc, dù nhỏ thôi, nhưng đủ để ai đó dừng lại, chia sẻ, tranh luận. Và nếu may mắn, họ sẽ chờ ngày cuốn sách ra mắt, để xem toàn bộ bức tranh mà hôm nay họ mới chỉ thấy một góc nhỏ.

 

Hóa ra, từ một chút buồn ban đầu, tôi lại nhận được món quà lớn: niềm tin rằng tiểu thuyết của mình đã có sức sống, ngay cả trước khi nó cất tiếng chào đời.